In maart 2023 stuurde de gemeente Amsterdam twee nazaten van slaven naar de West: Peggy Brandon en John Leerdam. Zij werkten als zogeheten kwartiermakers aan ‘een museaal ondernemingsplan [en] het opstarten van een publieke tijdelijke programmering’ ten behoeve van een nationaal slavernijmuseum, aldus de hoofdstedelijke website. Afgelopen week werd dit plan feestelijk gepresenteerd. In feite betreft het een eisenpakket met een prijskaartje van (minstens) 100 miljoen.

door Aart G. Broek, op website Dossier Koninkrijksrelaties, 20 februari 2024.

Brandon en Leerdam deden behalve Suriname alle Nederlands-Caraïbische delen van het Koninkrijk kortstondig aan om informatie te vergaren over lokale wensen en behoeften waaraan het moederlandse slavernijmuseum zou moeten voldoen. De kwartiermakers deden denken aan missionarissen die hun heilsboodschap kwamen verkondigen en bij hun vertrek het nodige aan kostbaarheden meenamen om onder te brengen in een koloniaal museum. Brandon en Leerdam zullen met de beste bedoelingen de oceaan zijn overgestoken, zoals heilsprofeten betaamt.

Slavernijmuseum bestaat al

Kura Hulanda, Otrobanda, Willemstad        foto Aart G. Broek

Toch wringt de schoen, al zal dit niet uitsluitend aan deze twee nazaten van slaven – en mogelijk eveneens van slavenhouders – toe te schrijven zijn. Curaçao kent al enkele decennia het slavernijmuseum Kurá Hulanda. Had dit niet tot ‘nationaal slavernijmuseum’ kunnen worden uitgebouwd? In de praktijk van alledag loop je in Suriname en op de Caraïbische eilanden sowieso al door de restanten van het slavernijverleden. Die kunnen overigens grotendeels helemaal niet in een museum worden ondergebracht. Het complex van Kurá Hulanda is daarvan een mooi voorbeeld; het omvat stegen en gebouwen van een eeuwenoude stadswijk. Anders zijn de vervallen plantages en landhuizen wel een tastbare herinnering. Erfgoed uit de tijd van de slavernij te over op de eilanden; bordjes met info erbij, een podcast in zeven talen en een (wandel)route aan de hand van een app. Is Curaçao als nationaal slavernijmuseum geen deugdelijke optie? Waarom zou dit Amsterdam moeten zijn?
     Laten we er niet over speculeren, er zal over zijn nagedacht door een commissie van wijze discipelen. Die zal het opportuun hebben geacht om het museum in de hoofdstad van het koloniale moederland te doen verrijzen. Zo zal ook besloten zijn om vooral tot een ‘dialoog’ te komen over het slavernijverleden en de doorwerking ervan – een dialoog tussen de nazaten van slaven en de nazaten van de blanke slavenhouders, koloniale onderdrukkers en profiteurs. In principe zijn dat alle witte Nederlanders, zo meent de academisch geschoolde visionair Gloria Wekker. Dit dogma wordt ruimhartig onderschreven door een select gezelschap politici, wetenschappers en kunstenaars. Het wordt met verve meegenomen in de opbouw van het museum – kosten: minimaal 100 miljoen – en de besteding van de honderden miljoenen aan fondsgelden.

emancipator – Gibi Bacilio met openluchttheater in Boca Sint Michiel 1983 – foto Aart G. Broek

Gebrek aan tegenspraak
Het mag echter in alle redelijkheid worden aangenomen, dat het niet de bedoeling is om de bestaande ‘witte’ tunnelvisie (over het slavernijverleden en de doorwerking ervan) te vervangen door een andere, ‘zwarte’ variant. Een dialoog vereist dan ook het geven, nemen en faciliteren van tegenspraak. Het lijkt echter een juiste indruk te zijn dat er geen dwarsliggers structureel werden en worden betrokken bij het afwegen van excuses, het onderzoek naar wat slavernij behelsde, de doorwerking, de beoogde heling en het herstel ‘na de komma’. Gezaghebbende publicaties ter zake zijn exclusieve safe spaces waarin de ene wetenschapper, kunstenaar of politicus de andere ondersteunt en kritisch weerwerk ontbreekt.
     In het vuistdikke rapport Staat en slavernij; Het Nederlandse koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen is een van de drie kernvragen: ‘Hoe kan ten aanzien van deze geschiedenissen [van kolonialisme en slavernij] en hun doorwerkingen ruimte ontstaan voor herstel en heling?’ Dit op zich is het alleszins waard om te bevragen: heeft er nog geen herstel en heling plaatsgevonden? Niemand van de ruim dertig – inmiddels wetenschappelijk geschoolde – nazaten van slaven en slavenhouders die de bundel met bijdragen vulden (tezamen 480 bladzijden) stelde die vraag.
     Ook het College voor de Rechten van de Mens werkt vanuit de bedenkelijke veronderstelling dat er in zijn geheel nog geen herstel en heling heeft plaatsgevonden. Zo weet Joyce Sylvester, voorzitter van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme, zeker dat we ‘na de gemaakte excuses 150 jaar na dato eindelijk gaan starten met de verwerking van deze vreselijke gebeurtenissen in de geschiedenis’. Het respectabele tijdschrift Justitiële verkenningen kwam onvermijdelijk met een themanummer ‘Slavernijverleden en doorwerking’ (2023). De redactie meende – evenzo onvermijdelijk – met de artikelen ‘elk op eigen wijze een bijdrage [te leveren] op dit pad naar erkenning en herstel’. Enzovoorts, enzovoorts.

Volop zwarte emancipatie
Plaats een vraagteken bij het centrale thema van dit dramatische theaterstuk en de spelers zakken door de bühne, de coulissen vallen om en kortsluiting dooft de verlichting. Er is misschien wel sprake van een ‘komma’, zoals premier Rutte zei, maar dan toch vooral om verder te gaan op een weg die al lang en breed is ingeslagen. De strijd tegen ‘discriminatie, uitbuiting en onrecht’ is al volop gaande.
     Om de emancipatie van nazaten van slaven verder op weg te helpen, is een geheel andere benadering vereist dan met verraderlijke dramatiek wordt verkondigd. Niemand wenst teruggezogen te worden naar het doodse verleden en als vermeend zwaargewonde te worden afgevoerd naar de intensive care – i.c. een slavernijmuseum – om eindelijk te kunnen herstellen. Iedereen wil verder bewegen op een levenslustig pad vanuit zelf bevochten verworvenheden.
    Sla eens een boek open over de emancipatie van de nazaten in de afgelopen tweehonderd jaar. Sla Je wordt niet zelf wit door een ander zwart te maken eens open en word wijzer. Bevrijd je van de ketenen van de ongeëmancipeerde, zwart-activistische elite. Een krachtdadige zwarte emancipatie – waaronder herstel, heling en verzoening – is al langdurig en verreikend uitgerold. Daarvoor hebben we een woord: vooruitgang.