Recht doen aan emancipatie (2)

Kura Hulanda, Otrobanda, Willemstad

Amsterdam stuurde twee kwartiermakers naar de West: Peggy Brandon en John Leerdam, nazaten van slaven. Zij werken aan ‘een museaal ondernemingsplan [en] het opstarten van een publieke tijdelijke programmering’ ten behoeve van een nationaal slavernijmuseum, aldus de hoofdstedelijke website. Brandon en Leerdam deden behalve Suriname alle Nederlands-Caraïbische delen van het Koninkrijk kortstondig aan. Mij doen zij denken aan missionarissen die hun heilsboodschap kwamen verkondigen en bij hun vertrek het nodige aan kostbaarheden meenamen om onder te brengen in een koloniaal museum.

door Aart G. Broek, oorspronkelijk in Antilliaans Dagblad, 4 februari 2023

Brandon en Leerdam zullen met de beste bedoelingen de oceaan zijn overgestoken, zoals Heilsprofeten betaamt. Toch wringt de schoen, al zal dit niet uitsluitend deze twee nazaten van slaven – en van slavenhouders (?) – toe te schrijven zijn.
Curaçao kent al enkele decennia een slavernijmuseum, Kurá Hulanda. Had dit niet tot ‘nationaal slavernijmuseum’ kunnen worden uitgebouwd? In de praktijk van alledag loop je op de eilanden sowieso al door de restanten van het slavernijverleden, die overigens grotendeels helemaal niet in een museum kunnen worden ondergebracht. Het complex van Kurá Hulanda is daarvan een mooi voorbeeld en anders de natuur van de vervallen plantages wel. Erfgoed uit de tijd van de slavernij te over. Bordjes met info erbij, een podcast in zeven talen en een (wandel)route aan de hand van een app. Is Curaçao als nationaal slavernijmuseum een optie?
      Laat me er niet over speculeren, er zal over zijn nagedacht door een commissie van wijze discipelen. Zo zal ook besproken zijn wie allemaal mag meedenken over het museum en over de besteding van de 200 miljoen in een nieuw op te richten Bewustwordingsfonds.

Landhuis Knip, Curaçao, waar in 1795 de slavenopstand begon

Informanten
Gaande het traject tot de excuses op 19 december 2022 werd premier Rutte door vele zwarte nazaten bijgeschoold over het slavernijverleden en de doorwerking ervan tot op de dag van vandaag. Hij bleek – eigen aan witte bestuurders – behept met een tunnelvisie. Hij luisterde en herstelde zijn kijk op het verleden en de uitwerking ervan. Toch mag de vraag gesteld worden of er een voldoende divers gezelschap werd en, vooral, wordt gehoord.
Het museum en het fonds van 200 miljoen hebben namelijk onder meer als belangrijk voornemen de bewustwording van blanke Nederlanders van wat hun voorvaderen hebben aangericht in de koloniën. Zij dienen zich vooral te realiseren hoe het aanhoudende discrimineren sinds 1863 in feite een voortzetten van koloniale uitbuiting is. Rutte wilde nazaten van slaven bereiken en sprak daartoe met nazaten. Deze min of meer gekleurde nazaten willen de nazaten van de blanke slavenhouders en koloniale onderdrukkers bereiken, al dan niet woonachtig in het moederland. In principe zijn dat alle witte Nederlanders, zo meent de visionair en academica Gloria Wekker. Dit dogma wordt ruimschoots onderschreven door een select gezelschap en meegenomen in de opbouw van het museum en de besteding van de 200 miljoen euro – er wordt ruimhartig etnisch geprofileerd.
      Worden die zondige witten structureel gehoord en betrokken bij het ‘herstel’?  Hier denk ik niet aan de witte slippendragers die hun brood belegd zien door zich alleszins coöperatief op te stellen bij onderzoek, tentoonstellingen en mediale propaganda inzake slavernij. Uit peilingen blijkt dat het merendeel van de blanke bevolking achter de dijken zich (vooralsnog) niet kan vinden in een slavernijmuseum en een bewustwordingsfonds van 200 miljoen. Hoe bereik je dat volk?

Ook de natuur behoort tot het erfgoed uit het verleden – manzaliñabomen I foto Carel de Haseth

Emancipatie
Laat ik nou de indruk hebben dat er geen dwarse vertegenwoordigers van dit witte volk structureel worden betrokken bij het herstel. Zou het kwaad kunnen om dit – aan beide zijden van de oceaan – alsnog en consequent te doen? We gaan de ene tunnelvisie toch niet vervangen door een andere? Deze dreiging is inmiddels meer dan reëel.

Wat is eigenlijk het doel dat de Heilsprofeten van erkennen, excuses en herstel voor ogen hebben? Gaan een museum en het bewustwordingsfonds bijdragen aan het realiseren van dit doel?       
De excuses, het museum en het bewustwordingsfonds –  ‘met een focus op educatie, kunst, kennis en onderzoek’, zo wil de Amsterdamse gemeente-website – zijn op zich geen doel, maar elk een middel (mogen we toch wel aannemen). Het is geen slag in de lucht om te stellen dat dit alles bedoeld is om de ‘emancipatie’ van de nazaten van slaven te bevorderen. Dit wordt overwegend ‘herstel’ genoemd. Hiermee wordt verwezen naar de verondersteld exclusieve bron van zwarte ellende, i.c. de eeuwen aan slavernij en het koloniale systeem waarin dit was ingebed. Dit systeem zou er tot op de dag van vandaag zijn.
      Op voorhand staat dit vast, maar dient nog wel door iedereen – wit en zwart – te worden erkend. De excuses doelen hier ook op. Die zijn een eerste stap, waarna – ná de komma – begonnen kan worden aan het herstel, aan de emancipatie. Waarschijnlijk wordt ook bedoeld dat begonnen moet worden aan de afbraak van het hedendaagse koloniale systeem. Dekoloniseren is een omvangrijk project.

Erfgoed uit koloniaal verleden – landhuis Santa Catharina – foto Carel de Haseth

Vernederingen
Het woord ‘emancipatie’ is in feite een containerbegrip dat enige abstractie vereist om het te omschrijven. Vervolgens zal – gegeven ervaringen, macht en ideologie – ieder er het zijne / hare bij denken of verbeelden. Of de slavernij, de aanhoudende koloniale verhoudingen of de volhardende discriminatie de oorzaak is, het resultaat is per definitie een opeenstapeling van vernederingen en, bij gevolg, het ontstaan van angst voor nog meer vernederingen. Hier hebben we één woord voor: schaamte.
      Schaamte is het verrekte akelige gevoel waarin angst, verdriet en kwaadheid samenballen. Het heeft een uitwerking als het graveren in marmer: onuitwisbaar. De reikwijdte van schaamte is aanzienlijk met uiteenlopende manifestaties, al naar gelang onder meer de (machts)positie van mensen. Bij schaamtemanifestaties dienen we te denken aan aangelegenheden als achterdocht, het ontlopen van verantwoordelijkheid, fouten zijn per definitie de ander verwijtbaar, egocentrisme, verbale agressie, geweld, onderdanigheid, het ophouden van façades, mateloosheid (in materiële zin), kort lontje, én het blijkt van generatie op generatie overdraagbaar.
      Duik in het fenomeen ‘schaamte’ en je begrijpt dat dit de voedingsbodem kan zijn van de genoemde gevoelens en bijkomende gedragingen. Evenzeer zal je moeten onderkennen dat dit geen doen en laten is dat exclusief eigen is aan de nazaten van slaven, maar dat schaamtemanifestaties een algemeen menselijk fenomeen zijn: vernederingen vinden wereldwijd plaats. Schaamte idem dito. Dit doet niets af aan de ernst van een door schaamte geterroriseerd leven, maar biedt juist mogelijkheden voor zwarte emancipatie.

Erfgoed uit koloniaal verleden / raam naar waterbassin van landhuis Santa Catharina – foto Carel de Haseth

Schaamte
Hoe houd je het hoofd boven water wanneer schaamte-ervaringen je leven aansturen? Hoe leid je een leefbaar leven wanneer schaamte-ervaringen je (dagelijks) ondermijnen? Kortom, hoe emancipeer je?
      Laten we ons sowieso realiseren dat velen zich al lang en breed hebben ontworsteld aan ‘de terreur van schaamte’; zie deel 1 van deze beschouwing. Verder kan het niet ontkend worden dat onder de nazaten er al twee honderd jaar wordt geknokt tegen de vernederingen en dat daarin reeds talrijke indrukwekkende successen zijn geboekt. Die successen worden overigens ook aanhoudend ondermijnd door witte én – wel zo fnuikend – zwarte uitbuiters, waarvan sommige inmiddels achter de tralies verdwenen of – indachtig Desi Bouterse – mogelijk zullen verdwijnen.
      Er is misschien wel sprake van een ‘komma’, zoals Rutte zegt, maar dan toch vooral om verder te gaan op een weg die allang is ingeslagen. Dan worden de vragen: waren de kwartiermakers bezig om de opgelopen schaamte-ervaringen het hoofd te bieden? Helpt zo’n slavernijmuseum nazaten verder te emanciperen?

alternatieven
Met die ca. 230 miljoen die voor emancipatiedoeleinden zijn bedoeld, gaan we natuurlijk geen slavernijmuseum oprichten. Dat helpt het zwarte emanciperen niet vooruit. Niemand in dit Koninkrijk is nog een slaaf. Waar vernederingen door discriminatie plaatsvinden, gebeurt dit door hedendaags handelen en niet door plantage- en slaveneigenaren (shon) en de opzichters van weleer. Die tijden zijn voorbij. Het woord ‘shon’ heeft niet voor niets een andere betekenistoepassing gekregen (honderd jaar geleden al!): van plantage- en slaveneigenaar tot gewaardeerde heer/mevrouw, ongeacht huidkleur. Symbolischer kan het succesvol emanciperen niet worden gevat.
Om niet gediscrimineerd te worden heb je sowieso dat museum niet nodig. Je hoeft het slavernijverleden er niet bij te halen om aan te geven dat discriminatie niet deugt (tenzij je niets ernstiger hebt om het hedendaags lijden mee te illustreren). Een verwijzing naar de respectieve grondwettelijke artikelen in het Koninkrijk is toereikend. Discriminatie op grond van huidkleur is verboden. Punt, niks geen komma.
Ja, de praktijk van alledag behoeft verbetering. Edoch, om vandaag de dag te emanciperen heb je als zwarte (onder)klasse op de eilanden, in Suriname en achter de dijken er helemaal niets aan wanneer 200 miljoen wordt gestort in nog meer onderzoek naar het slavernijverleden, in beeldende kunst over het lijden van slaven, in toneelstukken, podcasts en docu’s over heldhaftige slaven, in rondleidingen langs grachtenhuizen van Nederlandse steden als Amsterdam, Utrecht en Delft.

"Dat helpt niemand emanciperen!"

“Dat helpt niemand emanciperen!”

Alle zeilen moeten we bijzetten om te kunnen meedraaien en om te presteren met de gaven die we meekregen (van God, Allah, winti‘s of het DNA van onze ouders). Hou op met de ongenuanceerde roep om ‘excuses, erkenning en herstel’! Schaamteloos. Dat helpt niemand emanciperen. Dat werd decennia terug al onderkend door mensen die wisten wat een inspanning het emanciperen was. Laten we structureel zorgen voor bestuurlijke integriteit, betaalbare woningen, deugdelijk onderwijs, toegankelijke zorg, justitiële daadkracht, (vul maar in) … Door zélf te presteren in dezen verdwijnen schaamtegevoelens, niet door de hand op te houden. Heelmeester ben je in de eerste plaats zélf.

Degenen die bewust dienen te zijn van hun emancipatoire taak zijn de kwartiermakers, hun Haagse en Amsterdams opdrachtgevers en de egocentrische zwarte en witte slippendragers. Weg met dat bewustwordingsfonds! Die fondsen zijn te gebruiken voor de ondersteuning van de krachtdadige emancipatie die al volop gaande is.

Foto’s © Klasse! [Aart G. Broek], tenzij anders vermeld.

The Sint-Willibrordus church, Curaçao

Erfgoed uit de tijd van slavernij: kerk en begraafplaats van Sint-Willibrordus, Curaçao

 

Dit bericht is geplaatst in Nederlands-Caribische eilanden: verleden & heden, Nieuws met de tags , , , . Bookmark de permalink.