De aantrekkingskracht van de Islamitische Staat (IS) blijkt groot.  Zowel in islamitische als in westerse landen worden moslims en moslima’s verleid af te reizen naar het kalifaat. Hoe die aantrekkingskracht te doorbreken?

door Aart G. Broek, column op de website The Post Online, geplaatst 28 april 2015, op de website Opiniestukken, 4 mei 2015, en in het Nederlands Dagblad van 6 mei 2015 (p. 9)

In hun studie ISIS; The state of terror (2015) waarschuwen de Amerikaanse terrorismedeskundigen Jessica Stern en J.M. Berger ervoor om de heerschappij van IS niet te overdrijven. Desalniettemin spreken ook zij met respect over de geraffinieerde wijze waarop IS de social media weet te gebruiken. Moslimjongeren zouden in groten getale vallen voor  de krachtige boodschappen die via Youtube, Twitter en Facebook door IS over de wereld worden uitgestrooid. Stern en Berger verdedigen dan ook het sluiten van social media voor terreurboodschappen.

Mahatma Gandhi / Nog los van de vraag of het praktisch haalbaar is, het afsluiten van social media zal nooit toereikend zijn want er blijven nog tal van andere mediakanalen over. Stern en Berger realiseren zich dit ook en pleiten daarom voor een sterke tegenhanger van de IS-boodschap. Hoe zo’ncounter narrative er moet uitzien, blijft een onbeantwoorde vraag.

Toch is het wel degelijk mogelijk om het verleidelijke karakter van de IS-boodschap te ondermijnen met de eigen mediawapens. Honderd jaar geleden ontrolde Mahatma Gandhi (1869-1948) al een doeltreffend strategisch handelen, dat ook nu nog tot voorbeeld kan dienen.

Mediagebruik / Deze hindoestaanse strijder voor de onafhankelijkheid van India kreeg de Britse koloniale macht op de knieën mede door zijn intelligente gebruik van media met een wijds bereik. Gandhi wist Britse journalisten zo ver te krijgen dat zij in hun toonaangevende kranten en filmjournaals beeldend verslag deden van wat zij aan verschrikkingen in India tegenkwamen. Aanschouwelijke artikelen en reportages maakten de lezers vertrouwd met het eigen genadeloze koloniale regime.

Gezaghebbende en vertrouwenwekkende Britten – toentertijd uit de journalistiek  – lieten het thuisfront voelen dat de Britse koloniale mogendheid zich niet aan de eigen wetten, waarden en normen hield, uiterst onrechtvaardig en wreed was, en absoluut niet deed wat zij beloofde. Waar Britten decennia lang trots op waren geweest, werd iets om zich diep voor te schamen. Als rechtgeaarde Brit wilde je je niet meer associëren met het eigen land als koloniaal moederland.

IS, het ijkpunt / Gandhi liet zoveel mogelijk de Britten zélf (aan)tonen dat de decennialang geïdealiseerde beeldvorming pijnlijk botste met de koloniale praktijk van alledag. Dát kunnen moslims natuurlijk ook. Uit de eigen islamitische gelederen zullen gezaghebbende stemmen kunnen klinken die laten voelen dat wat IS zélf predikt niet door IS zélf in de praktijk wordt gebracht.

Vooralsnog horen we uit moslimgroeperingen hoofdzakelijk dat de interpretatie door IS van de koran niet juist is. De koraninterpretatie van IS botst met die van miljoenen anderen. Dat mag zo zijn, maar die discussie houdt niemand tegen om zich bij IS aan te sluiten. IS is voor potentiële jihadgangers het meest geloofwaardige baken geworden, mede door de exclusiviteit ervan. Of dat nu wel of niet overeenkomt met wat een imam in een Europese moskee roept, is van weinig of geen belang. De wereld buiten IS is geen referentiepunt meer. Kortom, inzoomen op het ijkpunt zelf: IS.

Show, don’t tell / Het geloof in de zekerheden van IS kan worden ondermijnd door de tegenstrijdigheden tussen de IS-boodschap en het IS-handelen zo tastbaar mogelijk in beeld te brengen. Tot de ontdekking van die pijnlijke tegenstrijdigheden kun je komen, wanneer je levend terugkeert van een verblijf bij IS in Syrië. Het is echter weinigen gegeven om te onderkennen dat ze een foute beslissing hebben genomen. Dat is schaamtevol, zorgt juist voor een volharden in de keuze en zodoende voor meer agressie.

Wat rest is het media-offensief dat Gandhi al gebruikte. Laat gezaghebbende mensen in de eigen (soennitische) moslimgroepen voelbaar maken dat de IS zich niet aan de eigen interpretaties van de islamitische wetten houdt, wreed en onrechtvaardig is voor de eigen aanhangers en zich niet aan haar beloftes houdt. Show, don’t tell, zoals in goede verhalen.

Deze strategie heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het ondermijnen van het Britse imperium dat toch echt beduidend machtiger was dan IS nu is.