Doorslaggevend voor agressief gedrag, excessief geweld en radicalisering is schaamte. Dat pijnlijke gevoel ontstaat door ervaringen met en diepgewortelde angst voor vernedering en krenkende uitsluiting. Bij een opeenstapeling van schaamte-ervaringen worden we verraderlijk. Aanval wordt de beste verdediging. Geweld wil schaamte lozen. If you can’t join them, beat them.

 Aart G. Broek, NRC, 7 april 2015, p. 18

Moslims wijzen naar de westerse samenlevingen. De Amerikanen en Europeanen zijn islamitische landen binnengevallen, doodden honderdduizenden burgers en martelden gevangenen. Arbeidsmigranten werden uitgebuit en gediscrimineerd. Het symbool van vernedering vormt Israëls optreden tegen de Palestijnen. Deze kritiek op het Westen gaat voorbij aan de schaamte-ervaringen binnen en door de eigen moslimgroepen. Het eigen aandeel in vernederingen is overdonderend.
Hoe gewelddadig ook, Israël is een verademing in het licht van islamitische dictaturen in het Midden-Oosten. Saoedi-Arabië is zo’n rijk land dat het alle islamitische migranten in de westerse wereld zou kunnen opnemen. Een hadj (pelgrimstocht) mag een onweerstaanbaar verlangen zijn, migreren is geen optie, alleen al vanwege de tirannieke onderdrukking. De eigen islamitische context blijkt zo structureel een beschamend ijkpunt.
Een andere bron van schaamte is het onvermogen om de (im)materiële verworvenheden van de westerse wereld met eigen prestaties te benaderen, laat staan te overtreffen. Niet minder beschamend pakt de toenemende emancipatie van moslimvrouwen uit. Hierdoor verliezen mannen hun meerderwaardigheid. Een vernedering die agressieve vrouwvijandigheid in de hand werkt. De succesvolle ‘bevrijding’ van hun vrouwelijke generatiegenoten vormt ook een pijnlijke kritiek op vrouwen die vasthouden aan traditionele patronen. Het mag niet verbazen dat vanuit die schaamte-ervaring juist de versterking van tradities wordt opgezocht, bijvoorbeeld in het IS-kalifaat. Voorts beschaamden succesvolle migranten de velen die dit niet lukte.

De diversiteit aan schaamte-ervaringen is moeiteloos uit te breiden: denk aan de geweldvolle tegenstellingen tussen shi’ieten en sunnieten, eerwraak, racisme en antisemitisme, huiselijk geweld en incest, mondigheid en tegenspraak, homoseksualiteit en andere aspecten van de huwelijkse moraal.

Anders dan verluidt, doen moslims deze schaamte-ervaringen juist ook volop in eigen gelederen op.

***

Lees uitgebreider over schaamte-ervaringen en radicalisering in bijdragen aan de websites van The Post Online [geplaatst 19 februari 2015], Scientias [geplaatst 3 april 2015] en Joop.nl [geplaatst op 3 februari 2015].